Garnizon spod znaku "Dwugłowego Orła" 1831-1914

bavarsky

Wstęp.

Chciałbym poruszyć na tym forum, temat tyczący Rosyjskiego Garnizonu Częstochowskiego, tj. rodzaju wojska jaki przezeń się przewinął, funkcji, oporządzenia jak i tego co pozostało po minionym czasie, tj. dawnych koszar 2. Brygady Strzelców, Brygady Granicznej, Pułku Mitawskiego huzarów/dragonów, odwachów itp.

Przy okazji chciałbym zwrócił uwagę piszącym. Tytularnie wszystkie pułki gwardyjskie, piechoty, kawalerii, artylerii, Imperium Rosyjskiego, były CESARSKIMI. To że używano również określenia CARSKI związane jest raczej z zaszłościami językowymi, mową potoczną itp.
Natomiast w każdym poważnym opracowaniu historycznym tyczącym dziejów Rosji, od czasów Piotra Wielkiego, który to w 1721 roku przyjął oficjalnie tytuł CESARZA, znajdziemy albo stosowane wymiennie określenie, cesarz/car bądź samo cesarz lub ewentualnie imperator, każdy autor winien we wstępie wyjaśnić jakim określeniem będzie się posługiwał.
Literatura jaką wykorzystałem do opracowania jest dość obszerna. Przedstawię ją nieco później tzn. muszę ją zwyczajnie przygotować i uporządkować.

Kolejno, temat nawiązuje do opisu grobów Cesarskich oficerów pochowanych na Częstochowskich cmentarzach, Kule, Rocha i Ewangelickim.
1) http://www.ziemiaczestochowska.fora.pl/okres-zaborow,8/rosyjscy-oficerowie-pochowani-w-czestochowie,19.html

W II połowie XIX wieku, Częstochowa była dużym miastem garnizonowym tzw. II kategorii tj. w zależności od wysokości podatku dymowego uiszczanego przez mieszkańców, wszystkie ośrodki miejskie Królestwa Polskiego podzielono na cztery kategorie.
Do kategorii I, zaliczała się początkowo tylko Warszawa, a od 1907 włączono również miasto Łódź.
Do II poza Częstochową zaliczały się m.in.: Chełm, Kalisz, Kielce, Kutno, Lublin, Łomża, Międzyrzec Podlaski, Mława, Pabianice, Piotrków, Płock, Pułtusk, Radom, Siedlce, Skierniewice, Tomaszów Mazowiecki, Włocławek czy Zegrze,
III m.in. Będzin, Ciechanów, Grójec, Łowicz czy Ostrołęka,
IV m.in. Brześć Kujawski, Nasielsk, Warka.
Natomiast do V kategorii, zaliczono wszelkie wsie i osady, które nie były wymienione w poprzednich kategoriach.

Niebawem dokończę..
Pozdr.
B.

Upadek powstania listopadowego przyczynił się m.in. do tego że na ziemie Kongresówki wkroczyły na stałe wojska Rosyjskie.

W II połowie XIX wieku, w latach 1863-1874 r., minister wojny gen. Dymitr Milutin wprowadził szereg zmian organizacyjnych czy kwaterunkowych w armii (przed nim Armia Rosyjska nie znała pojęcia koszary, w klasycznym tego słowa znaczeniu).
Jedną z pierwszych zmian przeprowadzonych w tym czasie był podział Imperium Rosyjskiego na jednostki administracyjne tj. okręgi wojskowe. Rozróżniano wśród nich pograniczne i wewnętrzne. Różnica w tym podziale polegała na dodaniu dla dowódcy okręgu pogranicznego dodatkowych prerogatyw cywilnych, tj. dzierżył on najwyższą władzę cywilną i tytułował się generał-gubernatorem. Natomiast w wewnętrznych okręgach dany dowódca dowodził tylko podległym mu wojskiem. W przypadku wybuchu wojny, czy raczej zarządzonej wcześniej mobilizacji, dany okręg wojskowy przeistaczał się w armię, z pełnymi strukturami organizacyjnymi.

Warszawski Okręg Wojskowy (WOW) został utworzony, jako jeden z pierwszych tj. w 1862 r. Obejmował on swoim obszarem, ziemie całego Królestwa Polskiego, czyli pięć istniejących wówczas guberni, tj.
kieleckiej, radomskiej, lubelskiej, łomżyńskiej i suwalskiej, oraz twierdzę Brześć Litewski znajdującą się jednak w guberni grodzieńskiej.
Po reformie administracyjnej z roku 1866, liczba guberni zwiększyła się do 10, tj. dołączyły do poprzednich: kaliska, piotrkowska, siedlecka, warszawska oraz płocka.

W następnych latach WOW ulegał jeszcze kilkakrotnie zmianom administracyjnym, tj. np. w 1875 r. odłączono od niego gubernię suwalską i powiat szczuczyński należący do guberni łomżyńskiej, które to następnie przyłączono do Wileńskiego Okręgu Wojskowego.
Z kolei w 1894 roku do Warszawskiego Okręgu Wojskowego, przyłączono siedem powiatów z guberni grodzieńskiej, oraz dwa z guberni wołyńskiej. Powrócił również powiat szczuczyński zabrany w 1875 r.

Ostatnie zmiany „terenowe” jakie zaszły przed pierwszą wojną, miały miejsce w 1912 roku, kiedy to zlikwidowano gubernię siedlecką, a jej obszary przyłączono do guberni lubelskiej i nowo powstałej chełmskiej.

W latach 80. XIX wieku w WOW stacjonowały cztery korpusy armijne (tj. ogólno wojskowe), tj. V, VI, XV KA ze sztabami w Warszawie, XIV KA ze sztabem w Lublinie, oraz część Korpusu Gwardii z siedzibą w Warszawie. W ich skład wchodziły m.in. następujące jednostki:

V KA: 7.DP, 10.DP, 5.DK, 7. i 10.BA;
VI KA: 4.DP, 6.DP, 6.DK, 4. i 6.BA;
XIV KA: 17.DP, 18.DP, 14.DK, 17. i 18.BA;
XV KA: 2.DP, 8.DP, 15.DK, 2. i 8.BA

Dodatkowo w okręgu stacjonowały oddziały nie wchodzące w skład korpusów armijnych tj. 1. i 2. Brygada Strzelców, 43 i 44 Rezerwowe Brygady Piechoty, 8. Brygada Lokalna oraz kilka innych.

Liczebność armii rosyjskiej w owym okresie sukcesywnie wzrastała.
W 1879 r. było to już ok. 894.094 żołnierzy oraz 39.414 generałów i oficerów niższych rang.
W 1894 r., liczba wzrosła do ok. 940.413 żołnierzy oraz 35.500 generałów i oficerów.

Warszawski Okręg Wojskowy również się rozrastał.
W 1879 r. znajdowało się w nim 116 tys. żołnierzy
W 1894 r. prawie 200 tys.

Dla pewnego ekstremum podam szczyt ilości wojska w 1912/1914 r.:

W 1912 na obszarze WOW stacjonowało 5 Korpusów Armijnych (tj. Ogólno wojskowych) tj.
VI KA: 4.DP, 16.DP, 4.DK, 4. i 16.BA;
XIV KA: 17.DP, 18.DP, 7.DK, 1.Dońska Dywizja Kozaków, 17. i 18.BA;
XV KA: 6.DP, 8.DP, 6.DK, 6. i 8. BA;
XIX KA: 3.DP Gw., 38.DP, BK Gw., 18.DK, 3.BA Gw., 38.BA;
XXIII: 2.DP, 1. i 2. BS, 14.DK, 2.BA;

W 1914 roku w WOW służyło 5705 oficerów, natomiast szacunkowe dane mówią o 240.000-250.000 żołnierzy. Na przełomie czerwca i lipca 1914 liczba ta wzrosła i mogła osiągnąć nawet 500 tys. żołnierzy w wyniku ogłoszonej mobilizacji.

I teraz po tak skrótowym opisie, przechodzę do opisu garnizonu Częstochowskiego Smile

Otóż 2. Brygada Strzelców była najdłużej związana z Częstochową.

Ale o tym, jak i o reszcie niebawem..

Pozdr.
B.

bavarsky

Składy narodowościowe pułków stacjonujących w Częstochowie:

Każdy pułk miał swoje baony zakładowe, które stacjonowały w miejscu formowania danego pułku, np. Witebski pp, miał swój zakład w tym mieście i to z niego pobierał rekruta.
Naturalnie występował również odsetek „POLSKI” praktycznie we wszystkich regimentach rosyjskich stacjonujących w WOW, lecz był on uwarunkowany tym że należało się „dogadać” z miejscowymi, choć to często stanowiło nie lada problem, jako że burdy zdarzały się bardzo często. Regimenty które stacjonowały w dłuższym okresie czasu przyjmowały do swojego grona rekrutów lokalnych, lecz ich odsetek w stosunku do ogółu prawdziwych „Rosjan” był nikły.

Pułki piechoty stacjonujące w Częstochowie od lat 70’tych XIX wieku, tj. 7. i 8. pułk strzelców, 42. pułk dragonów/huzarów, posiadały wedle gruntownej analizy narodowościowej przeprowadzonej przez dr Madeja, pewien określony tj. stały poziom rekruta. W 1898 roku, skład narodowościowy owych regimentów prezentował się następująco:

Rosjan (przy czym do tej kategorii zaliczano również Wielkorusów, Małorosjan czyli Ukraińców, oraz Białorusinów):
7 ps; 77,55%
8 ps; 79,15%
42 pd; 81,71%

Osoby urodzone w Kraju Przywiślańskim, oraz guberniach: wileńskiej, grodzieńskiej i kowieńskiej figurują pod wspólną nazwą Polacy tj. procentowo stanowi:
7 ps; 0,15%
8 ps; 0,90%
42 pd; 11,65%

Litwini, tj. mieszkańcy guberni bałtyckich jak: estlandzkiej, inflandzkiej, kurlandzkiej.
7 ps; 9,32%
8 ps; 7,47%
42 pd; brak

Finowie, tj. Karełowie, Finowie, Czuwasze, Wotjacy, Zyrjanie, Czermisi, Mordwini:
7 ps; 1,32%
8 ps; brak
42 pd; 2,09%

Tatarzy:
7 ps; 4,11%
8 ps; 4,78%
42 pd; 2,09%

Żydzi:
7 ps; 7,56%
8 ps; 7,70%
42 pd; 2,46%

Tak więc w garnizonie leżącym na zachodnich rubieżach imperium Polacy stanowili –rdzenni mieszkańcy ziem nadgranicznych- zaledwie 0,15-1,90% w jednostkach strzeleckich i wcale niemało, bo 11,65% w pułku dragonów/huzarów.

[w:] Madej L., Rosyjski garnizon wojskowy w Częstochowie w latach 1831/1832-1914, Kraków 2009, s. 56,57. Na podstawie AGAD, WOW, sygn. 8, k.129 v-206.

Co ciekawe praktycznie przez cały XIX wiek do akt osobowych oficerów nie wpisywano narodowości, tyko... wyznanie.
Toteż religia pomaga stanowczo w odróżnianiu, kto jest kim. Bowiem formalnie oni wszyscy byli Rosjanami.
Katolicy byli dość dyskryminowaną „kastą”, natomiast w okresie 1875-1900, kiedy to obficie rozbudowywano Armię Rosyjską, brak wykwalifikowanych kadr, sprawiał że przymykano oko na ten niuans i powoływano Rodaków na wysokie stanowiska dowódcze [w: Kulik M., Polacy wśród wyższych oficerów armii rosyjskiej Warszawskiego Okręgu Wojskowego (1865-1914):

1) gen. piechoty Aleksander Hurczyn, dowódca 38.DP w latach 1886-1894, czy XIX KA w okresie 1894-1900.

2) gen. lejt. Alojzy Oranowski, dowódca 2. Brygady 6.DP, w okresie 1873-1881, kolejno 2. Brygady Strzelców 1877-1878(stacjonującej w Częstochowie), choć tutaj najpewniej dr Kulik się myli, jako że w pracy dr Madeja widnieje Oranowski, jako dowódca w okresie 1875-1880, błąd jest związany z wykorzystaniem innych źródeł w pracy dr Kulika.

3) gen. lejt. Władysław Romiszewski, dowódca 4.DP w okresie 1873-1883.

4) gen. lejt. Józef Sierzputowski, dowódca 1. Brygady 5.DK, w okresie 1877-1880, a następnie tej dywizji tj. 5.DK, w okresie 1882-1889.

5) gen. mjr Kazimierz Elżanowski, dowódca 2. Brygady 17.DP, w okresie 1880-1889.

Warto również wspomnieć o gen. mjr Danielu Konarzewskim, dowódcy Petersburskiego pułku grenadierów, wchodzącego w skład elitarnej 3.DP Gwardii, w okresie 1882-1883, a następnie w okresie 1888-1889 2.Brygady w tejże dywizji gwardii.

Pozdr.
B.

bavarsky

Stosunek ludności danego miasta, do żołnierzy Imperium Rosyjskiego, był różny. Uwarunkowane to było dyscypliną danego regimentu czy miejscem kwaterowania jednostki, tzn. mam na myśli atrakcje, jakie dane miasto mogło potencjalnie zaoferować przebywającym do niego żołnierzom Rosyjskim. Chodzi np. o dobre kluby, teatry, czyli miejsca w których można byłoby rozładować trud dania codziennego.
W Warszawie istniał Klub Rosyjski założony jeszcze za czasów hr. Fiodora Berga. W mieście tym zresztą dyscyplina była najwyższa, przede wszystkim dlatego że w niej miał miejsce główny sztab WOW.

Jeżeli chodzi o garnizon Częstochowski, to niestety relacje na linii Żołnierz „carski” – Cywil, były dość napięte.

Dochodziło do częstego rekwirowania podwód, niepłacenia za posiłki gospodarzom oberży, podpaleń, pobić itp.

Najgorsze były libacje alkoholowe połączone z niszczeniem lokalu w którym taka impreza się odbywała.

Jak zaczęto świętować, dzień 7. pułku strzeleckiego, to pito przez tydzień, jednocześnie niszcząc wszystko co popadnie.

Pozdr.
B.

8total4

Aby nam się milej przyswajało, dodam coś od siebie.

W okresie 1831 - 1917, Armia Rosyjska, przeszła kilka reform mundurowych.
Warto przyjrzeć się, jak dbano o detale, takie jak guziki mundurowe, i jak zmieniały się one z biegiem lat (w przypadku piechoty):

Guziki numerowane, używane w latach 1829-57, donaszane do 1862r.

Taki guzik mógł nosić żołnierz między innymi 7. Pułku Strzelców (Garnizon Częstochowa).
Guzik z cyfrą pułkową, wzór dla szeregowych (rozmiar ~ 22 mm):

Między innymi - 8. Pułk Strzelców:

Oficerowie, posiadali guziki w rozmiarze ~ 22 i 25mm,były one podobne do guzików szeregowych, jednak kunszt wykonania, dodatkowe złocenie oraz bogate sygnatury odróżniały je od nich.

Guzik oficera 17. Pułku:

Wyjątkiem wśród piechoty, była Gwardia, która nosiła guziki z Godłem Imperium Rosyjskiego, zamiast numerowanych:
(Guzik oficera piechoty Gwardii):

Reforma mundurowa z roku 1857, wprowadzała dla piechoty guziki gładkie, mosiężne, z drucianym uszkiem.

Wersja dla szeregowych; najdroższy sort; (fi ~ 22mm)[b/]:

[b]Wersja dla oficerów - używana przy szynelach (średnica ~25mm)

Gwardia (a dokładniej gwardyjskie jednostki piechoty) - otrzymała w reformie z 1857r, guziki z godłem Rosji, które z biegiem lat i panowania kilku Carów, zmieniło nieco swe kształty.
Kolor guzików gwardyjskich to białe(srebrne):

W 1904r. postanowiono przywrócić guziki z rysunkiem, dla piechoty.

Wzorem, który zastąpił guziki gładkie,używane przez jednostki liniowe piechoty (1857-1904), był guzik identyczny jak gwardyjski wzoru 1857, ale koloru nie białego, a żółtego (złotego) fi ~ 22mm.

Guzik wz.1857/1904 dla piechoty:

na dziś to tyle, w najbliższym czasie postaram się zobrazować jak to miało miejsce z guzikami piechoty grenadierskiej, saperów i innych, walczących w składzie Armii Cesarstwa Rosyjskiego, w latach 1829-1917.

pozdrawiam.

bavarsky

yahny

To ja dodam, że pochodzące z okolicznych ziem w moich zbiorach są carskie 8. 9. 11. 18. 19., z tym, że nie jestem już na 100% pewien, że 18 i 19 są z okolic.
Prukie 2. 11. 12. 4. (4 bardziej płaskie, z otokiem, inny wzór)

8total4